آیه 54 سوره طه

كُلُوا وَ ارْعَوْا أَنْعامَكُمْ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِأُولِي النُّهى‌ (54)

كُلُوا وَ ارْعَوْا أَنْعامَكُمْ‌: گفتيم ايشان را كه بخوريد و بچرانيد چهارپايان‌

«1» كشاف، زمخشرى، ج 2، ص 436.

جلد 8 - صفحه 283

خود را، يعنى مباح است براى شما كه از اين نباتات بعضى را بخوريد و برخى را طعمه چهارپايان نمائيد كه پرورش نمايند تا بعضى مأكول شما شوند به سبب گوشت و شير، و بعضى مركوب شما گردند براى سوارى. پس خالق و رازق شما خداى يگانه است. إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِأُولِي النُّهى‌: بدرستى كه در اين آيات بينه و شواهد ظاهره، هر آينه دلالات و علاماتى است براى صاحبان عقول.

تبصره: صاحبان عقول را تعبير به «اولى النهى» فرمود، زيرا صاحب عقل به سبب آن باز ايستد از قبايح؛ يا به جهت آنكه منتهى شود به واسطه آن به اختيارات عقليه.

در كافى- از حضرت باقر عليه السّلام مروى است كه: قال النّبى صلّى اللّه عليه و آله انّ خياركم اولوا النّهى. قيل يا رسول اللّه و من اولى النّهى؟ قال: هم اولوا الاخلاق الحسنة و الاحلام الرّزينة و صلة الارحام و البررة بالامّهات و الاباء و المتعاهدين للفقراء و الجبران و اليتامى و يطمعون الطّعام و يفشون السّلام و يصلون و النّاس نيام غافلون.

فرمود حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله: بهترين شما اولو النهى باشند.

عرض كردند: اولى النهى كيستند؟ فرمود: ايشان صاحبان اخلاق حسنه و عقلهاى سنگين، صله كننده به ارحام، نيكى نماينده به مادران و پدران، تجديد كننده عهد به فقرا و همسايگان و يتيمان، اطعام نمايند طعام را، نشر دهند سلام را بين مردمان و نماز گزارند در حالى كه مردم خوابند و غافلند «1».

قالا رَبَّنا إِنَّنا نَخافُ أَنْ يَفْرُطَ عَلَيْنا أَوْ أَنْ يَطْغى‌ (45) قالَ لا تَخافا إِنَّنِي مَعَكُما أَسْمَعُ وَ أَرى‌ (46) فَأْتِياهُ فَقُولا إِنَّا رَسُولا رَبِّكَ فَأَرْسِلْ مَعَنا بَنِي إِسْرائِيلَ وَ لا تُعَذِّبْهُمْ قَدْ جِئْناكَ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكَ وَ السَّلامُ عَلى‌ مَنِ اتَّبَعَ الْهُدى‌ (47) إِنَّا قَدْ أُوحِيَ إِلَيْنا أَنَّ الْعَذابَ عَلى‌ مَنْ كَذَّبَ وَ تَوَلَّى (48) قالَ فَمَنْ رَبُّكُما يا مُوسى‌ (49)

قالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطى‌ كُلَّ شَيْ‌ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‌ (50) قالَ فَما بالُ الْقُرُونِ الْأُولى‌ (51) قالَ عِلْمُها عِنْدَ رَبِّي فِي كِتابٍ لا يَضِلُّ رَبِّي وَ لا يَنْسى‌ (52) الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ مَهْداً وَ سَلَكَ لَكُمْ فِيها سُبُلاً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْ نَباتٍ شَتَّى (53) كُلُوا وَ ارْعَوْا أَنْعامَكُمْ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِأُولِي النُّهى‌ (54)

مِنْها خَلَقْناكُمْ وَ فِيها نُعِيدُكُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُكُمْ تارَةً أُخْرى‌ (55) وَ لَقَدْ أَرَيْناهُ آياتِنا كُلَّها فَكَذَّبَ وَ أَبى‌ (56)

ترجمه‌

- گفتند پروردگار ما همانا ما ميترسيم كه پيشى گيرد بر ما يا آنكه زياد كند سركشى خود را

گفت نترسيد همانا من با شمايم ميشنوم و مى‌بينم‌

پس برويد نزد او و بگوئيد همانا ما دو فرستاده پروردگار توايم پس بفرست با ما بنى- اسرائيل را و عذاب مكن آنها را بتحقيق آورديم تو را معجزه‌اى از پروردگارت و سلام بر آنكه پيروى كند از راه هدايت‌

همانا وحى شد بما كه عذاب بر كسى است كه تكذيب كرد و روى گردانيد

گفت پس كيست پروردگار شما اى موسى‌

گفت پروردگار ما آنكسى است كه عطا كرد بهر چيزى صورت هستى او را پس راهنمائى نمود

گفت پس چيست حال مردم عصرهاى گذشته‌

گفت علم آن نزد پروردگار من است در نوشته‌اى نه خطا ميكند پروردگار من و نه فراموش ميكند

آنكسى كه گردانيد از براى شما زمين را بسترى و پديد آورد براى شما در آن راههائى و فرستاد از آسمان آبيرا پس بيرون آورديم بسبب آن اصنافى از روئيدنيهاى گوناگون‌

بخوريد و بچرانيد چهار پايان خود را همانا در آن آيتهائى است براى صاحبان خردها

از آن آفريديم شما را و در آن باز ميگردانيم شما را و از آن بيرون‌

جلد 3 صفحه 509

ميآوريم شما را بار ديگر

و بتحقيق نموديم باو معجزاتمان را تمامى پس تكذب كرد و امتناع نمود.

تفسير

- چون حضرت موسى و هارون با يكديگر ملاقات نمودند روى بدرگاه الهى نموده عرضه داشتند پروردگارا ما ميترسيم كه تا ما فرعون را دعوت كنيم هنوز سخن ما بپايان نرسيده مبادرت بعقوبت و آزار ما نمايد يا بر كفر و الحاد خود بيفزايد و زبان جسارت بساحت مقدّس تو دراز كند خداوند فرمود نترسيد من با شما هستم گفتار شما و او را ميشنوم و رفتارتان را با يكديگر مى‌بينم و از تعدّى و دست درازى او جلوگيرى ميكنم و موجب نصرت شما را بر او فراهم مينمايم پس برويد نزد او و بگوئيد كه ما دو پيغمبر خدائيم و از نزد او براى تو پيغامى آورده‌ايم و آن اين است كه اولاد يعقوب پيغمبر را كه سالها است در مصر اقامت دارند و اخيرا تو آنها را باعمال شاقه وادار نمودى و اسير خود كردى آزاد كن و بگذار با ما بيايند برويم در شام و كنعان كه وطن اصلى ما است سكونت نمائيم و اگر باور نميكنى ما معجزه‌اى هم داريم كه خداوند براى اتمام حجّت بما عنايت فرموده براى تو اظهار ميكنيم و سلامتى از عذاب الهى براى كسى است كه متابعت و پيروى از هدايت و راهنمائى حقّ نموده در راه راست و دين قويم خدائى مشى نمايد و بما وحى شده از جانب خداوند كه هر كس پيغمبران او را تكذيب كند و از قبول سخنانشان رو گردان شود بعذاب الهى در دنيا و آخرت گرفتار خواهد گرديد فرعون چون حس كرد كه مدبّر امور موسى است و هارون كمك و معاون او است يا براى خبث طينت خود خواست با هارون كه افصح از موسى بود مكالمه نكند تا كندى زبان موسى عليه السّلام آشكار گردد و در انظار موهون شود غافل از آنكه خداوند دعاء او را مستجاب نموده و كندى زبانش رفع شده لذا خطاب بموسى نمود و گفت پروردگار شما كيست كه از طرف او براى من پيغام آورديد موسى عليه السّلام جواب فرمود پروردگار ما آن قادر حكيم و عليم است كه هر موجودى را بصورت و شكل لايق بخود وجود داده و بكمال مناسب خود دلالت تكوينى و هدايت تشريعى فرموده و چون اين جواب موجز در نهايت فصاحت و بلاغت و متانت بود و دلالت داشت بر آنكه خداوند غنى بالذّات و منعم على الاطلاق‌

جلد 3 صفحه 510

است و تمام موجودات محتاج و ريزه خوار خوان احسان اويند فرعون مبهوت در جواب شد و عنان سخن را بجانب ديگرى كه خارج از مقصود بود معطوف نمود و پرسيد پس حال اقوام سابقه كه معرفت بچنين خدائى نداشتند چه خواهد بود آيا در نعمتند يا در عذاب حضرت موسى هم نخواست بفرمايد كه در عذابند براى آنكه بطبع شنوندگان گران نيايد فرمود علم بحال بندگان از شقاوت و سعادت نزد خدا است و در لوح محفوظ ثبت شده و خداوند نه جاى آنرا گم ميكند و نه آنرا فراموش مينمايد آنچنان خداوندى است كه قرار داده است براى بندگان خود زمين را مانند بستر و فرش گسترده و پديد آورده در آن راههائى در كوهها و واديها و صحراها كه مردم در آن سكونت و عبور و مرور نمايند و از فوائد آن بهره‌مند گردند و باران رحمت خود را نازل فرموده و بيرون آورده بسبب آن اصناف و انواع نباتات و حبوبات و ميوجات گوناگون متعدّد متشتّت مختلف را كه بخورند و بچرانند احشام و اغنام خودشان را و شكر خدا را بجا آورند و در آنچه بيان شد آثار و علائمى است بر وجود صانع حكيم قدير براى كسانيكه داراى عقل و معرفتند و خداوند بندگان را از خاك زمين خلق نموده در بدو خلقت چون آدم ابو البشر از خاك خلق شده و اولاد او هم كه از نطفه خلق ميشوند اصلا از خاكند چون نطفه از مأكولات مولوده از زمين توليد ميشود و بعد از مردن هم در خاك پنهان ميگردند و اجزاء بدنشان جز و خاك ميشود و روز قيامت هم از خاك بيرون ميآيند و اجزاء بدنشان جمع و متّصل ميگردد و بصورت اوّليه بر ميگردند و روح اصلى ببدنشان باز گشت ميكند و در محضر الهى حاضر ميشوند و خداوند تمام آيات وجود و علم و قدرت خود را بفرعون ارائه داد ولى او از فرط عناد و لجاج و غرور و نخوت تكذيب كرد و امتناع از قبول نمود و ظاهرا از قول خداوند فاخرجنا ببعد كلام مستقلّ خود خدا است كه وصل فرموده بكلام خود كه حكايت از قول موسى عليه السّلام بود براى اشاره بصحّت آن مقال و صدور آن از مبدء وحى و الهام ولى فيض ره فرموده از باب التفات از غيبت بتكلّم است و نظائر آن در قرآن زياد است و بعضى گفته‌اند مراد از ارائه تمام آيات بفرعون تمام معجزاتى است كه بموسى عليه السّلام داده شده بود و آن نه معجزه بود كه بجاى خود ذكر شده و خواهد

جلد 3 صفحه 511

شد و در اخبار ائمه اطهار اولى النهى باخيار و صلحا كه داراى اخلاق حسنه و اعمال صالحه‌اند و ائمه هدى عليهم السلام تفسير شده و ظاهرا مراد بيان افراد كامله است ..

كُلُوا وَ ارعَوا أَنعامَكُم‌ إِن‌َّ فِي‌ ذلِك‌َ لَآيات‌ٍ لِأُولِي‌ النُّهي‌ (54)

بخوريد و بچرانيد انعام‌ و حيوانات‌ ‌خود‌ ‌را‌ محققا ‌در‌ ‌اينکه‌ قدرت‌ نمائيها نشانه‌هاي‌ بسيار ‌است‌ ‌از‌ ‌براي‌ صاحبان‌ عقل‌ و ادراك‌.

(كُلُوا) يك‌ قسمت‌ مهم‌ّ ‌اينکه‌ نباتات‌ مأكولات‌ انسان‌ ‌است‌ مثل‌ حبوبات‌ گندم‌ برنج‌ عدس‌ ماش‌ و ‌غير‌ اينها و فواكه‌ و ميوه‌ها و بقول‌ و ‌غير‌ اينها و يك‌ قسمت‌ مأكولات‌ حيوانات‌ ‌است‌.

(وَ ارعَوا أَنعامَكُم‌) مثل‌ شتر گاو گوسفند حمر فرس‌ بغول‌ و ‌غير‌ اينها ‌که‌ مركوب‌ ‌شما‌ و مأكول‌ ‌شما‌ هستند ‌حتي‌ طيور و سمك‌هاي‌ درياها.

(إِن‌َّ فِي‌ ذلِك‌َ لَآيات‌ٍ) ‌هر‌ يك‌ يك‌ ‌آنها‌ آيات‌ و نشانه‌هاي‌ قدرت‌ و علم‌ ‌به‌ پروردگار ‌است‌ لكن‌ كساني‌ ‌که‌ تمام‌ اينها ‌را‌ مستند بطبيعت‌ ميدانند و منكر وجود حق‌ هستند درك‌ نميكنند فقط:

(لِأُولِي‌ النُّهي‌) ‌است‌ ‌که‌ فكر كنند و آثار قدرت‌ الهي‌ ‌را‌ مشاهده‌ كنند و بدانند ‌که‌ طبيعت‌ عادم‌ الشعور باين‌ نظم‌ و ترتيب‌ نميتواند ايجاد كند خالقي‌ ‌که‌ فاعل‌ مختار ‌باشد‌ و ‌از‌ روي‌ حكمت‌ و مصلحت‌ ايجاد فرمايد و ‌اينکه‌ آثار ‌را‌ ‌در‌ ‌آنها‌ بقدرة كامله ‌خود‌ قرار دهد ‌او‌ ‌است‌ پروردگار ‌من‌ (جل‌ّ الخالق‌) و ‌در‌ اخبار زيادي‌ قريب‌ پنج‌ حديث‌ تفسير ‌شده‌ اولي‌ النهي‌ بائمه‌ اطهار ‌عليهم‌ ‌السلام‌ ‌يعني‌ بآنها منتهي‌ ‌شده‌ علم‌ و معرفة و مكرّر گفته‌ايم‌ ‌که‌ تفسيرات‌ ‌در‌ اخبار بيان‌ افضل‌ مصاديق‌ ‌است‌ منافات‌ ‌با‌ عموم‌ ‌آيه‌ ندارد.

46

]

(آیه 54)- سر انجام اشاره به پنجمین و آخرین نعمت از این سلسله نعمتهای الهی کرده، می‌گوید: از این فرآورده‌های گیاهی «هم خودتان بخورید و هم چهار پایان خود را در آن به چرا ببرید» (کُلُوا وَ ارْعَوْا أَنْعامَکُمْ).

و در پایان به همه این نعمتها اشاره کرده، می‌فرماید: «در این امور، نشانه‌های روشنی است برای صاحبان عقل و اندیشه» (إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِأُولِی النُّهی).

یعنی، عقل و اندیشه‌های مسؤول می‌تواند به این واقعیت پی ببرد.